اتومبیل در کنار
اتوبان توقف می‏کند، مردی پیاده می‏شود و قطب‏نمای خود را روی چمن قرار
می‏دهد. ظرف چند ثانیه جهت قبله را مشخص می‏کند. 25 درجه‏ی شرقی از شمال
واقعی. سجاده‏اش را پهن می‏کند و دو رکعت نماز (قصر) به‏جای می‏آورد. سپس
دست‏ها را به سوی آسمان بلند می‏کند و چند دقیقه بعد اتومبیل دوباره
به‏راه می‏افتد.
این مرد «دکتر جعفر کمال» است. او یکی از هزاران
تحصیل‏کرده مسلمان جوانی است که در امریکای شمالی زندگی می‏کنند. دکتر
کمال که در سرزمین وسیع و سرسبز کانادا متولد شده و پرورش یافته است، از
نسل دوم مسلمانانی است که نیم قرن پیش والدینشان از لبنان به کانادا
مهاجرت کردند.
دکتر کمال و نسل او صورت جدیدی از اسلام را به نمایش گذاشته‏اند.
تا
مدتی پیش اسلام دینی متعلق به نقاط دیگر جهان محسوب می‏شد، امّا دیگر
این‏چنین نیست. طی مدت دو دهه‏ی گذشته غرب شاهد سریعترین رشد تمدن اسلامی
بوده است. این گسترش سریع در سرزمینی که در اختیار غیرمسلمانان است، موجب
بروز برخی چالش‏ها و به وجود آمدن فرصت‏های جدید برای جوامع مسلمان شده
است.
آینده اسلام و مسلمانان در غرب به نحوه رویارویی با این چالش‏ها و
فرصت‏ها وابسته است. شرایط چنان دچار تحول شده است که دیگر صحبت از اسلام
و غرب (به عنوان دو پدیده مجزا) ساده‏لوحانه است؛ زیرا در قلمرو وسیع
دنیای غرب، مسلمین با عرصه‏هایی روبرو می‏شوند که در نوع خود منحصر به فرد
می‏باشد. مسلمانان یک شهر کوچک در اتریش با مسایل ویژه‏ای روبرو هستند که
در کلان شهر تورنتو خبری از آن نیست. در عین حال مسایل فراوانی وجود دارد
که تمامی اروپا با آن روبرو است.
نخستین مسأله‏ی مربوط به غرب این است
که تحولات مربوط به اسلام و مسلمانان در هیچ کجای جهان از چنین گستردگی و
سرعتی برخوردار نمی‏باشد. این تحول شگفت در نحوه پیروی از اسلام در غرب
مشاهده می‏گردد. در تمام مناطق امریکای شمالی و بسیاری از قسمت‏های اروپا
ساختمان‏های بازسازی‏شده مدارس و کلیساهایی مشاهده می‏شود که به مساجد و
مراکز اسلامی تبدیل شده‏اند. اکثر سازمان‏های منطقه‏ای اسلامی انجمن
اسلامی تشکیل داده‏اند. میلیون‏ها مسلمان برای حل مشکلات خویش با مشکل
روبرو هستند و اجتهاد باید تکلیف آن‏ها را مشخص کند.
البته برخی از
مسایل اساسی مرتفع شده است. مثلاً تکلیف مسلمانی که در شمال مدار 48 درجه
زندگی می‏کند، چیست؟ چگونه می‏توان در جایی که خورشید هرگز غروب نمی‏کند،
روزه گرفت؟ چگونه می‏توان در منطقه‏ای که فجر و غروب حقیقی وجود ندارد،
نماز صبح و عصر به‏جای آورد؟ همه‏ی این‏ها از جمله‏ی مسایلی است که برای
پاسخ به آن‏ها توافق حاصل شده است.
اما مسلمانان غرب با مسایل دیگری
نیز روبرو هستند که هنوز پاسخ صریحی به آن‏ها داده نشده است. علاوه بر این
مسلمانان غرب در تلاشند چهره واقعی اسلام را که در طی قرن‏ها بر اثر
بدفهمی و تحریف‏های عامدانه دچار تیرگی شده است، مجددا جلا دهند. هم‏چنین
این مسلمانان باید مسیر واحدی را فراروی نسل آینده خویش قرار دهند.
تلاش‏هایی نیز برای تاسیس مدارس اسلامی وجود دارد، ترجمه‏های جدید از آثار
کلاسیک تمدن اسلامی در حال انجام است، همچنین تفسیرهای جدیدی در حال نگارش
می‏باشند.
چالش‏های گریبانگیر مسلمانان در عصر جدید همانند دوره اول
گسترش سریع اسلام و انتشار آن در نقاط مختلف جهان نیازمند اجتهاد می‏باشد.
در آن زمان میلیونها انسان فوج‏فوج به اسلام می‏گرویدند، چنانکه قرآن
پیشگویی کرده بود: «اذا جاء نصرا... والفتح ورأیت الناس یدخلون فی دین
ا... افواجا فسبح بحمد ربک واستغفره انه کان توابا » (سوره نصر).
محققان،
اندیشمندان، دانشمندان و متفکران مذهبی در مقابل این چالش قد علم کرده و
تنها پس از گذشت نیم قرن از تشکیل اولین حکومت اسلامی (در مدینه)، به
اولین دوره طلایی خود دست یافت. مسایل مستحدثه بر مبنای الگوها و آیاتی که
از پیامبر اسلام بر جای مانده بود، مرتفع گردید.
یکی از روش‏هایی که در
آن زمان به‏کار گرفته شد، تحول و گسترش سریع زبان عربی بود. استفاده
عرب‏ها از نگارش که موجب سهولت فراگیری آن برای میلیون‏ها عرب ـ که به دین
اسلام گرویده بودند ـ گردید. مدارس متعددی تأسیس شد که نظام حقوقی اسلام
در آن‏ها تثبیت گردید، اوقات نماز محاسبه شد، تقویم‏های جدید قمری و شمسی
برای تعیین آغاز و پایان هر ماه (به‏ویژه رمضان) تنظیم گردید و انبوهی از
مسایل مستحدثه‏ی دیگر که فقها و محققان به‏سرعت به آن‏ها رسیدگی کردند.
اوضاع
کنونی غرب از چند جهت با اوضاع حجاز در آغاز پیدایش اسلام مشابه می‏باشد،
گرچه شرایط کنونی از ویژگی‏های منحصر به فردی برخوردار است که در هیچ‏یک
از بخش‏های دیگر تاریخ اسلام با آن مواجه نمی‏شویم. اکنون حداکثر استفاده
از فن‏آوری‏های جدید به‏عمل آمده تا عرصه‏ی جدیدی در اختیار مسلمانان قرار
گیرد.
به خدمت گرفتن شبکه‏های رایانه‏ای، پیشرفت بی‏سابقه‏ای در تاریخ
دین و پیروان آن محسوب می‏شود. مسلمانان جوان در دانشگاه‏های سراسر
امریکای شمالی شبکه‏های رایانه‏ای متعددی به‏وجود آورده‏اند که از طریق
آن‏ها می‏توان جهت دقیق قبله و اوقات شرعی را در هر کجای این سرزمین
پهناور پیدا کرد. متن عربی کامل قرآن در نسخه‏های مختلف و همراه با
رسم‏الخط متعدد در دسترس است، تقریبا تمام ترجمه‏های معتبر نیز قابل
استفاده می‏باشد.
هزار سال پیش «امام بخاری» برای جمع‏آوری فرمایشات
پیامبر اکرم سراسر دنیای اسلام را پیمود. امروزه صدها مسلمانِ جوان،
استعداهای خویش را به‏کار گرفته‏اند تا تمامی این اطلاعات را در شبکه‏های
رایانه‏ای ثبت نمایند. اکنون تمام مجموعه‏های حدیثی به صورت الکترونیکی در
دسترس می‏باشند. این فعالیت‏های رایانه‏ای عرصه‏های جدیدی را فراروی
مسلمانان قرار داده است.
ماه مه گذشته، یک «کنفرانس اسلامی اینترنتی»
در سانتاکلارای کالیفرنیا (SantaClara,California) برگزار گردید که
زمینه‏های جدیدی را به ارمغان آورد. یکی از مهم‏ترین مسایل مورد بحث در
این کنفرانس موضوع صحت اطلاعات بود. از آنجا که هر کس بخواهد می‏تواند با
در اختیار گرفتن یک دستگاه پیشرفته و دسترسی به اینترنت شبکه‏ای به نام
اسلام راه‏اندازی نماید، خطر تحریف دور از انتظار نمی‏باشد و حتی چند مورد
حدیث و آیه‏ی جعلی نیز مشاهده شده است. این مسأله یک مشکل جدی محسوب
می‏شود و مسلمانان در تلاش هستند با طراحی سیستمی، صحت و اعتبار داده‏ها
را (به‏خصوص در زمینه‏ی ترجمه‏ی قرآن و احادیث) مشخص نمایند.
البته این
معضل در مقابل توانی که اینترنت فراهم می‏آورد، در درجه‏ی دوم اهمیت قرار
دارد. علاوه بر این اسلام و مسلمانان شاهد یک رشد واقعی پس از پنج قرن
رکود می‏باشند. در سراسر جهان مشکلات به شیوه‏های جدید، یکی پس از دیگری
از میان برداشته می‏شوند. قریب یک‏صد میلیون صفحه‏ی رایانه‏ای توسط
میلیون‏ها نفر در تمامی دنیا خلق شده است. اینترنت به جایگاهی برای اتحاد
محققان مسلمان تبدیل شده و چنین فرصتی در طول تاریخ اسلام هرگز به وجود
نیامده است.
علاوه بر این ابزار جدید به سیاست‏های منطقه‏ای، بُعد
بین‏المللی بخشیده است. در واقع منازعات سیاسی در عرصه‏ی رایانه‏ای، به
اندازه میدان جنگ «برد و باخت‏پذیر» است.
[دکتر «مظفر اقبال» محقق مسلمانی است که در کشور کانادا (در منطقه شروود پارک واقع در آلبرتا) اقامت دارد.]

 

نظرات دیگران: نظر